Czym jest zachowanie mobbingowe?

Mobbing (od ang. „mob” – tłum, motłoch) to forma przemocy psychicznej lub emocjonalnej, która występuje w miejscach pracy, szkołach lub innych środowiskach społecznych. Charakteryzuje się systematycznym prześladowaniem, poniżaniem, izolowaniem i dyskryminacją jednostki przez jedną osobę lub grupę osób. Mobbing jest działaniem długotrwałym i eskalującym w czasie, a osoby, które go doświadczają, cierpią nie tylko psychicznie, ale i fizycznie.

Mobbing w miejscach pracy jest zakazany prawnie i każdy pracodawca jest zobowiązany mu przeciwdziałać (art. 94 [3]. § 1. KP).

Kim są mobberzy i co nimi kieruje?

Mobberzy to osoby dokonujące mobbingu. Kierują nimi różne pobudki:

to ich sposób na radzenie sobie z własnymi niepewnościami, lękami lub frustracjami;
używają przemocy psychicznej, żeby podnieść swoje poczucie własnej wartości;
odwracają uwagę innych od własnych słabości;
odreagowują emocje lub sobie z nimi nie radzą;
nie mają empatii i nie zdają sobie sprawy z tego, że kogoś krzywdzą;
mają za sobą traumatyczne doświadczenia i odreagowują ich skutki na innych;
naśladują zachowania, które obserwowali u innych osób w przeszłości (np. w rodzinie, w grupie rówieśniczej itp.).

Pobudki te wynikają z różnych czynników, np.:

zmiennych społeczno-demograficznych – płeć, wiek, poziom wykształcenia, stan cywilny;
cechy osobowości – wysoki poziom agresywności, impulsywność, zazdrość, konkurencyjność, brak trzeźwej oceny swoich zachowań;
określone zachowania oraz specyficzne cechy przynależności danej osoby do miejsca pracy, takie jak staż pracy, poziom doświadczenia i poziom wyszkolenia;
stosowanie przemocy w przeszłości;
przebyta choroba umysłowa.

Mobberzy często czują się zagrożeni umiejętnościami, osiągnięciami lub statusem społecznym ofiary, co skłania ich do próby zniwelowania tej przewagi poprzez destrukcyjne zachowania. Niektórzy używają mobbingu jako narzędzia do wzmacniania swojej pozycji w grupie poprzez manipulację i narzucanie innym swojej woli. Szczególnie dobrze czują się w środowiskach niewydolnych organizacyjnie – gdzie nie ma odpowiedniej kultury pracy, nie ustalono polityk zachowania, albo brakuje wyraźnego przywództwa.

Mobberzy uaktywniają się również tam, gdzie mogą zdobyć i utrzymać przewagę nad mniej osobami mniej odpornymi psychicznie, np.:

w miejscach, gdzie postępują nagłe zmiany społeczne, m.in. zubożenie społeczeństwa, brak nadzoru nad dorastającą młodzieżą i obniżenie poziomu nauczania, migracje ze wsi do miast, zanikanie wielopokoleniowego modelu rodziny, wzrastający wskaźnik rodzin niepełnych), wzrost liczby imigrantów (dotyczący głównie bogatych krajów Unii Europejskiej);
w miejscach, gdzie postępują gwałtowne zmiany gospodarcze, np.: firmy przechodzą restrukturyzacje, co prowadzi do napięć w środowiskach pracowniczych.

Jak przejawia się mobbing w miejscu pracy?

Według publikacji Stanisława Kozaka mobbing ma cztery fazy:

W pierwsze fazie narasta konflikt między mobberem a ofiarą. Na tym etapie można jeszcze uniknąć eskalacji, jeśli problem zostanie wykryty.
W drugiej fazie ofiara znajduje się w pozycji podrzędnej wobec sprawcy i nie znajduje wsparcia w miejscu pracy.
W trzeciej fazie następuje nasilenie mobbingu. Ofiara, która czasem broni się agresywnie, staje się kozłem ofiarnym, ponieważ jej próby nasilenia obrony skutkują niesprawiedliwą karą lub degradacją.
W ostatniej fazie następuje zaostrzenie konfliktu. Pozycja ofiary staje się krytyczna i zmusza ją do ugody oraz odejścia z pracy. Mobber wygrywa.

Mobberzy stosują różne taktyki, aby upokarzać, prześladować lub izolować daną osobę, np.:

krytykują ją w nieuzasadniony sposób, przy każdej możliwej okazji;
próbują ją zniesławić;
wyśmiewają jej wygląd lub zachowanie, żartują w niewybredny sposób lub stosują sarkazm;
umniejszają jej kompetencjom, podważają decyzje;
próbują ją odizolować od grupy;
poniżają ją publicznie, wytykając błędy lub fałszywie pomawiając;
próbują ją zastraszyć, np. grożą utratą pracy, donosem itp.
stosują wulgaryzmy w rozmowie – nie przy świadkach, czy w korespondencji – tylko bezpośrednio.

W skrajnych przypadkach mobberzy uciekają się do przemocy fizycznej.

Przykłady mobbingu

Mobbing społeczny

Typ mobbingu, gdzie osoba jest izolowana i wykluczana ze społeczności, poprzez ignorowanie, pomówienia czy rozpowszechnianie fałszywych informacji.

Mobbing grupowy

To przypadek, w którym grupa osób nieposiadająca wyraźnego lidera, systematycznie prześladuje jednostkę.

Mobbing i wiktymizacja w pracy

Zachowania mobbingowe w miejscu pracy mogą wiązać się z ciągłym krytykowaniem pracy, rozpowszechnianiem plotek, sabotowaniem czy blokowaniem awansów. Do tego może pojawić się dyskryminacja, czyli niesprawiedliwe traktowanie ze względu na płeć, wiek, czy pochodzenie etniczne.

Skutki mobbingu

Mobbing nie tylko poważnie obciąża psychikę osób, które go doświadczają, ale wywołuje u nich również reakcje fizyczne. Objawy mobbingu to m.in.:

poczucie bezradności i braku kontroli;
utrata zainteresowań, wycofanie się z życia społecznego, unikanie interakcji z innymi osobami;
spadek efektywności, obniżona motywacja;
poczucie smutku, apatia, obniżenie nastroju, które prowadzą do depresji;
wysoki poziom stresu, lęk, nieufność, zespół stresu pourazowego (PTSD);
obniżona samoocena;
problemy z koncentracją i pamięcią;
bóle głowy i problemy gastryczne spowodowane chronicznym stresem oraz napięciem;
insomnia lub hipersomnia, brak apetytu lub nadmierne jedzenie;
nieustające zmęczenie i dolegliwości psychosomatyczne (np. nerwica przełyku – globus histericus);
podwyższone ciśnienie krwi, kołatanie serca itp.

Formą psychicznej obrony przed mobbingiem może być też wzrost agresji u mobbowanej osoby.

Mobbing to niebezpieczne zjawisko, które szybko eskaluje. Czasem zaczyna się od niewinnego przedrzeźniania lub plotkowania o kimś, a kończy się tragicznie – uzależnieniem od leków, głęboką depresją, lub nawet samobójstwem.

Ze skutkami mobbingu mierzy się też rodzina osoby mobbowanej. Kiedy problemy w pracy się nawarstwiają, uczucia bezsilności i ciągły stres mogą prowadzić do konfliktów rodzinnych, co często kończy się separacją lub rozwodem.

W kwestii konsekwencji, które dotykają pracodawcy, należy przede wszystkim wspomnieć o spadku efektywności pracy ofiary oraz wynikających z tego strat finansowych dla firmy (koszt zwolnień lekarskich, konieczność oddelegowania zadań innym pracownikom, koszt nowej rekrutacji itd.).

Jak radzić sobie z mobbingiem w miejscu pracy?

Pierwszym i kluczowym krokiem do zatrzymania mobbingu jest jego identyfikacja i zauważenie. Wymaga to pewnej dojrzałości organizacyjnej, a idealnym wsparciem mogą okazać się narzędzia HR, które umożliwiają anonimowe zgłaszanie przypadków niewłaściwych zachowań w miejscu pracy. Podstawowa zasada brzmi – niczego nie bagatelizujemy! Nawet jeśli coś wydaje się drobnym incydentem, warto mieć w pamięci, że mobbing zaczyna się właśnie od nic nieznaczących gestów, słów, utarczek itp.

Dobrą praktyką działu HR jest komunikowanie, jakie sytuacje mogą być uznawane za mobbing. Ich opisy warto umieszczać w polityce firmy, regulaminach i materiałach szkoleniowych, aby pracownicy mogli korzystać z tej wiedzy.

Na czym polega zarządzanie mobbingiem?

Efektywne zarządzanie mobbingiem w organizacji obejmuje szereg działań strategicznych i operacyjnych, które pomagają budować pozytywną kulturę organizacyjną, m.in.:

tworzenie, wdrażanie i egzekwowanie jasnych polityk antymobbingowych, zawierających definicję mobbingu, przykłady niedozwolonych zachowań, procedury zgłaszania i konsekwencje naruszeń, aby redukować przypadki przemocy;
prowadzenie regularnych szkoleń dla wszystkich pracowników – łącznie z kadrą kierowniczą – pomagających rozpoznać mobbing i inne niepożądane zachowania oraz uczących, jak na nie reagować;
wprowadzenie systemów doradztwa i wsparcia psychologicznego dla ofiar, które pomoże im uporać się ze skutkami tych negatywnych doświadczeń;
monitorowanie i ocena środowiska pracy oraz efektywności wprowadzonych działań poprzez ankiety satysfakcji, analizy fluktuacji pracowników i regularne przeglądy polityk.

Zarządzanie mobbingiem to proces wymagający zaangażowania na wielu poziomach organizacji. Zaczyna się od pracy u podstaw – przekazywania wiedzy o zjawisku mobbingu, a kończy na przeszkoleniu managerów tak, aby byli w stanie identyfikować problemy i skutecznie je rozwiązywać. W ten sposób firma może stworzyć bezpieczne miejsce pracy oraz skutecznie obniżyć wskaźniki absencji i rotacji pracowników.

Mobbing: podsumowanie

Mobbing to nie tylko problem etyczny, ale działanie poważnie rzutujące na zdrowie psychiczne i fizyczne jednostki. Tylko odpowiednia wiedza i działania prewencyjne mogą pomóc zmniejszyć jego występowanie i złagodzić negatywne skutki.